Zemin Raporu Esaslari
Tanım
Kapsam
Etütlerin Planlanması
Etüt Kategorileri
Zemin ve Temel Etütlerinin Kapsamı
Zemin ve Kaya Parametrelerinin DeÄŸerlendirilmesi
Zemin ve Temel Etüdü Raporu
1. TANIM:
Zemin ve temel etütleri, temel tasarımı ile zemin-temel yapı etkileÅŸiminin irdelenmesinde kullanılacak zemin özellikleri ve zemin parametrelerinintayini için yapı alam ve çevresinde zemin ve yeraltı suyu ile ilgili bütün verilerin toplanması amacıyla yapılan çalışmalar olup bu çalışmaların sonucunda temel ön tasarımı belirlenir.
2. KAPSAM:
BaÅŸa Dön
Etütlerin kapsamı ve içeriÄŸi yapı özellikleri, zemin koÅŸulları, civardaki yapılar, depremsellik, çevre iliÅŸkileri, yeraltı suyu durumu gibi faktörlere baÄŸlıdır. Bu amaçla yapılacak zemin ve temel etütlerinin kapsam ve içeriÄŸini belirleyen kategoriler aÅŸağıda tanımlanmıştır.
3. ETÜDLERıN PLANLANMASI:
BaÅŸa Dön
Planlama; yerel zemin yapısı, yapı özellikleri, depremsellik ve çevre ile ilgili ve yapıma iliÅŸkin tüm olası sorunları göz önüne alacak ÅŸekilde yapılmalıdır. Etüt sonuçları planlamayı deÄŸiÅŸtirir tarzda olursa, ek etüt gerekip gerekmediÄŸi irdelenmelidir.
Zemin ve temel etüdü ile görevlendirilen uzman, amaçlanan yapı ye yapım yöntemleri konusunda bilgili ve deneyimli olmalı ve yapıya iliÅŸkin kararların her aÅŸamasında haberdar edilmelidir.
4. ETÜD KATEGORıLERı:
BaÅŸa Dön
Zemin ve temel etüdlerinin kapsam ve içeriÄŸinibelirleyen incelemeler, irdelemeler, hesaplar ve denetim yöntemleri yapı ve zemin koÅŸullarının (1) az riskli, (2) normal riskli, (3) yüksek riskli olmasına göre 3 kategoride toplanır.
Bir yapının aÅŸağıda tanımlanan kategorilerden hangisine gireceÄŸi etütler öncesi kararlaÅŸtırılır. Ancak bu kategori, etütlerin herhangi biraÅŸamasındagerekçesi belirtilerek deÄŸiÅŸtirilebilir.
Kategori 1:
Yapılar Yönünden:
Bu kategoride küçük ve basit yapılar yer alır. Risk mal ve can yönünden ihmal edilebilir düzeydedir. Bu yapıların etüdü ilgili mühendis tarafından; deneyim, gözlem, standartların ve kabul görmüÅŸ tablo verilerinin kullanımı suretiyle gerçekleÅŸtirilebilir (arazide gözlem çukuru açtırıp gözlemek, çevrede mevcut bazı, kanal vb. gibi zemin yapısını gösteren yerleri incelemek, varsa civardaki yapıların durumunu incelemek vb. gibi).
Zemin KoÅŸulları Yönünden:
Düz veya çok eÄŸimli olmayan tabii sahalardır. ÅŸiÅŸme ve/veya yüksek oturma potansiyeli gösteren zeminler, yumuÅŸak veya gevÅŸek veya organik madde içeren veya daha önce karşılaşılmamış deÄŸiÅŸik nitelikli zeminler ile tekniÄŸine uygun olarak sıkıştırılmamış dolgular bu kategori içinde deÄŸildir.
Civar Yapılar Yönünden:
Komşu yapılara, alt yapı şebeke sistemlerine (su kanalizasyon, tabii gaz, telefon, elektrik vb. gibi) zarar riski olmamalıdır.
Yeraltı Suyu Yönünden:
Su tabyası altında kazı yapılmamalı veya su tablası altında kazı yapmanın hiçbir sorun yaratamayacağı deneyimle söylenebilmelidir.
Depremsellik Yönünden:
Deprem riski düÅŸük veya depreme hassas olmayan yapılar.
Çevre Yönünden:
Hidroloji, tabii bitki örtüsü, yüzeyse su rejimi,toprak kayması, zemin çökmesi vb,konularda sorun olmamalıdır.
Kategori 2:
Yapılar Yönünden:
Bu kategoride anormal risk taşımayan, alışılmamış unsurlar içermeyen, analiz ve hesap gerektiren ve fakat klasik metotlarla zemin ve temel tasarımı tamamlanarak yapımı gerçekleÅŸtirilebilen yapılar ve temeller yer alır.
Zemin KoÅŸulları Yönünden:
Temel tasarımı için gerekli zemin parametreleri alışılmış arazi ve laboratuar çalışmaları ile bulunabilmelidir (standart penetrasyon deneyi, arazi permeabilite deneyleri, laboratuar konsolidasyon, üç eksenli basınç, serbest basınç, sınıflandırma deneyleri vb.).
Civar Yapılar Yönünden:
Kazılar, kazıklı temel inÅŸaatları, yeraltı su seviyesini indirilmesi ve yeraltısuyunun drenajı gibi faaliyetlerin civar yapılara zararlı olmayacağı söylenebilmelidir.
Yeraltı Suyu Yönünden:
Bu kategoriye giren iÅŸlerde, yeraltı su seviyesinin indirilmesi uygulamalarında meydana gelebilecek aksamalar, civar yapılar veya yük taşıyan tabakalar için herhangi bir uyarı veya önlem gerektirebilecek riskler taşımamalıdır.
Depremsellik Yönünden:
Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelikte önerilen standart yöntemlerle projelendirilebilen dinamik yapızemin etkileÅŸimi analizi ve /veya özel bir analiz ve çalışma gerektirmeyen yapıların zemin ve temel etüdü bu kategori içindedir.
Çevre Yönünden:
Çevreye etki açısından özel bir önlem gerektirmeyen. çevre ile ilgili sorunların, bu konudaki alışılmış yöntemlerle çözülebildiÄŸi iÅŸler bu kategori kapsamındadır.
Yüzeysel (tekil, sürekli veya radyeler, temeller, kazıklı temeller, istinat duvarları, köprü ayakları, dolgular, seddeler, toprak iÅŸleri, zemin ankrajları, diÄŸer ankraj sistemleri bu kategoriye giren iÅŸlere örnektir.
Kategori 3:
Yapılar Yönünden:
Bu kategoride özel veya büyük risk taşıyan, çok büyük açıklıklı, özel taşıyıcı sistemli, alışılmamış ve/veya karmaşık yük durumlarına sahip yapılar yer alır.
Zemin KoÅŸulları Yönünden:
Zor zemin koÅŸulları, mühendislik tasarımı için alışılmış olmayan deneyler ve / veya hesap metotları ile özel irdeleme ve yorum gerektiren iÅŸler bu kategori içindedir.
Civar Yapılar Yönünden:
Civar yapılar yönünden risk olasılığı taşıyan tüm iÅŸler.
Yeraltı Suyu Yönünden:
Değişken permeabiliteye sahip tabakaların, değişik su tablalarının bulunması gibi yeraltı suyundan kaynaklanan riskleri taşıyan durumlar.
Depremsellik Yönünden:
Yüksek deprem riski olan bölgelerdeki depreme hassas ve özel yapılar.
Çevre Yönünden:
Çevre yönünden zor ve karışık sorunlara neden olabilecek iÅŸler.
Genel kural olarak, Etüt Kategorisi 1 ve Etüt Kategorisi 2'ye girmeyen tüm iÅŸler bu kategori içinde ele alınmalıdır.
Örnekler:
-
- Çok özel yük taşıyan yapılar,
- YerleÅŸim bölgelerinde civarı ve yapıları etkileyebilecek derin kazılar (Çok katlı bodrum kazıları gibi),
- Ağır dinamik yük etkisindeki makine temelleri,
- Zararlı kimyasal maddeler işleyen veya depolayan tesisler,
- Büyük açıklıklı köprüler,
- Tüneller,
- Büyük su yüküne maruz yapılar, barajlar, seddeler,
- Açık deniz yapılan,
- ÅŸiÅŸme veya çökme özelliÄŸi gösteren zeminlere oturan yapılar,
Gerekli etüdü planlamak, muayene çukuru, sondaj, arazi ve laboratuar deneylerini gözetip denetlemek, etüt bulgu ve sonuçlarından tasarım ve yapım için gerekli verilen üretmek, rastlanan temel zemini ile tasarlanan yapı arasındaki etkileÅŸimleri proje müellifine ve gerekli yerlere sunmak, zemin ve temel konularında uzman mühendisin görevidir. Zemin ve temel raporu bu uzman tarafından düzenlenir.
5. ZEMıN VE TEMEL ETÜTLERıNıN KAPSAMI:
BaÅŸa Dön
a. Etüt Kategorisi 1'de yer alan yapılar için yapılacak etütlerin kapsamı aÅŸağıda belirtilmiÅŸtir.
- Yapı alanında gözlem yapmak ve yerel bilgileri toplamak,
- Derin olmayan muayene çukurları açmak suretiyle zemini incelemek,
- Gerekirse burgu ile delik açmak, sondalama deneyleri yapmak,
Bu kategorideki etütler, ilgili standartlara ve kabul görmüÅŸ yayınlara atıf yaparak sorunu çözebilecek bir mühendis tarafından yapılmalıdır. Bu etüdü yapanın inÅŸaat mühendisi olmaması halinde yapıya iliÅŸkin bilgi ve irdelemeler bir inÅŸaat mühendisi ile birlikte yapılmalıdır.
b. Etüt Kategorisi 2 ve 3'de ise genellikle bir ön etüt, bir tasarım etüdü (son etüt), gerekirse kontrol etütleri ve yapı evresi gözlemleri ile özel ölçümler yer alır.
Ön etüt, seçilen yerin uygunluÄŸunun tespiti, alternatif yerlerin belirlenmesi ve tasarım etüdünü planlamak için yapılır, ön etütler sırasında dahil edilmesi düÅŸünülebilecek hususlar,
- Topografik durum,
- Hidrolojik koşullar, boşluk suyu dağılımı,
- Komşu yapılar ve kazıların incelenmesi,
- Jeolojik kayıtların incelenmesi,
- Hava fotoğrafları,
- Civarda yapılmışöncekietütler,
- Eski haritalar,
- Yerel depremsellik,
- DiÄŸer ilgili bilgiler, olabilir.
Tasarım etüdü (son etüt) ise yapılacak yapının ekonomik ve güvenilir projelendirilmesine esas olacak bilgi ve verilen saÄŸlayacak inÅŸaat metodunun ve inÅŸaat sırasında doÄŸabilecek sorunların belirlenmesini temin edecek ÅŸekilde olmalıdır. Bu etüdün amacı proje için gerekli bütün zemin verilen ve özelliklerinin güvenilir bir ÅŸekilde tespit ve tanımlanması yoluyla zemin-yapı etkileÅŸiminin irdelenip yorumlanabilmesidir. Bu etüde dahil edilecek hususlar:
- Zemin tabakalarının belirlenmesi,
- Zeminlerin mukavemet özelliklerinin belirlenmesi,
- Zeminlerin deformasyon özelliklerinin belirlenmesi,
- Zemin profili boyunca boşluk suyu basıncının belirlenmesi,
- Permeabilitenin belirlenmesi,
- Zeminlerin sıkışabilirliğinin belirlenmesi,
- Yeraltı suyunun zararlı etkilerinin tespiti,
- Zemin ıslah imkanlarının belirlenmesi, vb. olarak sıralanabilir.
Bu amaçla, kayalarda erime boÅŸlukları, kaya ve zeminlerin dolgu malzemelerinin bozuÅŸma durumu, yeraltı suyu hidrolojisj, faylar, zemin ve. kayaların krip (sünme) durumu, ÅŸiÅŸme ve göçme potansiyeli olup olmadığı gibi bilgilerin toplanması da gerekli ve yararlı olabilir.
Bu etütler için uygulanacak alışılmış yöntemler:
- Yerinde arazi deneyleri,
- Sondajlar, inceleme çukurları,
- Laboratuar deneylerini, kapsar.
Zemin araÅŸtırmaları, sorumlu mühendisin daha fazla derinliklerin yapının davranışını etkilemeyeceÄŸini belirlediÄŸi derinliÄŸe kadar yapılır. Bu derinlik genel olarak yapı ve zemin özelliklerine müÅŸtereken baÄŸlıdır.
Sondajlar ve arazi çalışmaları bir jeoloji mühendisi, jeolog, inÅŸaat veya maden mühendisinin gözetiminde gerçekleÅŸtirilmelidir.
Etüdün büyük bir alanı kapsadığı durumlarda, inceleme noktaları bir aÄŸ üzerinde seçilebilir. Noktalar arası uzaklık normal hallerde 20-40 m. olabilir. Üniform zeminlerde sondaj ve çukur aralıktan arttırılabilir ve/veya birkısımsondaj ve çukurlanın yerine jeofizik yöntemler veya sondalama uygulanabilir. Tekil ve ÅŸerit temellerde sondaj veya sondalama derinliÄŸi temel geniÅŸliÄŸinin 1-3 katı dolayında olabilir. Daha derin tabakaların etüdünde özel olarak belirlenen bazı noktalarda oturma özellikleri ve zemin suyu ile ilgili sorunlar ayrıca araÅŸtırılmalıdır.
Radye temellerde etüt edilen zemin veya sondaj derinliÄŸi, bu derinlikte kaya tabakasına rastlanmaz ise, normal olarak temel geniÅŸliÄŸi kadar veya daha fazla olmalıdır.
Dolgu alanlarında ve sedde yapılarında etüt derinliÄŸi oturmalara katkısı olabilen bütün tabakaları içerecek ÅŸekilde seçilmelidir. Etüt noktaları arasındaki uzaklık ise normal hallerde 100-200 m alınabilir.
Kazıklı temeller için sondaj, penetrasyon veya yerinde deney derinliÄŸi güvenliÄŸi saÄŸlayacak kadar olmalıdır. Normal olarak bu derinlik kazık ucundan itibaren kazık çapının 5 katı veya 5 m. aÅŸağıya ulaÅŸan bir derinlikten daha az olamaz. Daha fazlası gerekmiyorsa bu derinlik kazık grubu için kazık grubunu oluÅŸturan dikdörtgenin küçük kenarının uzunluÄŸu kadar kazık uç seviyesinin altına inmelidir.
c. Etütler sırasında mevcut su basınçları ve yeraltı su seviyesinde oluÅŸabilecek en yüksek ve en düÅŸük seviyeler tespit edilmelidir.
Boşluk suyu basıncının araştırılması normal olarak şunları kapsar:
- Sondajlarda rasat borusu yerleÅŸtirilerek seviye ve seviye deÄŸiÅŸikliÄŸi gözlenmesi,
- ınÅŸaat alanın yer altı ve yer üstü hidrolojisinin incelenmesi.
Kazıklarda kaldırma kuvveti hesabı için boÅŸluk suyu basıncınınkazı tabanı altında, kazı tabanından itibaren en az su seviyesi ile kazı tabanı arasındaki mesafeye eÅŸit bir derinliÄŸe kadar belirlenmesi gerekir. Üst seviyelerde düÅŸük yoÄŸunluk olması halinde etüt derinliÄŸi arttırılabilir.
Çevrede su seviyesi indirme veya su çekme kuyuları varsa tespit edilmelidir.
3. Kategoriye giren iÅŸlerde iÅŸin ÖzelliÄŸinin gerektirdiÄŸi ek çalışmalar yapılmalıdır. Özel bir deney veya etüt uygulandığında takip edilen yöntem, deney usulleri ve yorumu ile ilgili hususlar belgelenmeli ve kaynak gösterilılmelidir.
Kategori 2 ve 3 olarak tanımlanan etütlerin zemin ve temel mühendisliÄŸi konularında tecrübe sahibi ve tercihen lisans üstü eÄŸitim görmüÅŸ ve bu konularda deneyim kazanmış inÅŸaat mühendisleri veya böyle bir mühendisin sorumlu yönetiminde çalışan, bünyesinde tercihen jeoloji mühendisinin de bulunduÄŸu bir ekip tarafından yapılması gerekir..
Gerekli ve zorunlu hallerde, Kategori 3 için öngörülen özel etütleri yapacak ve /veya ekip sorumluluÄŸunu üstlenecek inÅŸaat mühendisi, zemin ve temel mühendisliÄŸi konularında lisans üstü öÄŸrenim görme ve deneyim ÅŸartına ek olarak irdelenen konuya özgü özel alanda uzmanlaÅŸmış bir inÅŸaat mühendisi olmalıdır.
6. ZEMıN VE KAYA PARAMETRELERıNıN DEğERLENDıRıLMESı:
BaÅŸa Dön
Genel:
6.1.1 Zemin ve kaya parametreleri zemin ve kayaların özelliklerinin rakamsal deÄŸer olarak ifadesidir. ÖrneÄŸin, kayma mukavemeti açısı, sıkışabilirlik, penetrasyon darbe sayısı, kaya kalite indisi (RQD) gibi.
6.1.2 Tasarımda kullanılan zemin ve kaya parametreleri arazi ve laboratuar deneylerinden ve diÄŸer kabul görmüÅŸ çalışma sonuçlarından elde edilir. Bunlar temel ve yapı tasarımı için öngörülen göçme, aşırı deformasyon, kullanılabilirlik gibi kriterlerin inceleme ve irdelemelerinde kullanılır.
6.1.3 Güvenilir zemin parametrelerinin tespiti için göz önüne alınacak hususlar:
- Birçok zemin parametresi sadece zemine özgü sabit deÄŸerler olmayıp, gerilme seviyesi, deformasyon tarzı (modu) gibi faktörlere baÄŸlıdır.
- Deney programı, tasarıma iliÅŸkin parametrelerin ve bu parametrelerin deÄŸiÅŸiminin belirlenmesini saÄŸlayacak tarz ve kapsamda hazırlanmalıdır. Deney sonuçlarının yorumunda her deneyin ilgili zemin ÅŸartlarında kullanışına iliÅŸkin geçerli, yayınlanmış bilgiler göz önüne alınmalıdır.
- Elde edilen deÄŸerler, veriler ve mahalli tecrübe ile karşılaÅŸtırılmalı ve yayınlanmış parametreler arasındaki yayınlanmış korelasyonlar göz önüne alınmalıdır.
- Varsa büyük ölçekli saha deneyleri ve prototip yapılar üzerinde yapılmış ölçümle analiz edilmelidir.
- Varsa birden fazla tipteki deneylerin sonuçları arasındaki iliÅŸki kontrol edilmelidir.
6.2 Zemin ve Kayaların Sınıflandırılması:
6.2.1 Zemin ve kayaların karakter ve temel bileÅŸenleri, deney sonuçlarının yorumu öncesinde tanımlanmalıdır.
6.2.2 Malzeme göz ile incelenmeli ve bilinen bir sembol sistemi ile isimlendirilmelidir.
Göz ile incelemeye ilave olarak aÅŸağıdaki tanımlama deneyleri yapılır:
Zeminlerde;
- Dane dağılımı,
- Tabii su muhtevası,
- Kıvam limitleri,
Kayalarda, gerektiÄŸi durumlarda;
- Tabii yoÄŸunluk,
- Porozite,
- Ultrasonik hız,
- Ani su emme,
- ÅŸiÅŸme,
- Tek eksenli basınç veya nokta yükleme deneyi.
6.3 YoÄŸunluk:
YoÄŸunluk, tasarım amacına uygun hassaslıkta bulunmalıdır. YoÄŸunluk bulunurken tabii veya insan eliyle sonradan yapılan deÄŸiÅŸiklikler ve tabakalaÅŸma etkisi göz önüne alınır. YoÄŸunluk kumlar ve çakıllarda, penetrasyon deneyleri veya zemin mukavemetini gösteren gözlemlerden de zemin tipi ve dane dağılımı bilinmek kaydı ile tahmin edilebilir.
6.4 ızafi Sıklık:
ızafi sıklık, ayrık daneli zeminlerin sıkılık derecelerini ölçen deÄŸer olup, laboratuarda standart deneylerle bulunur. Dolaylı bir yol olarak standart penetrasyon deney sonuçları da kullanılabilir.
6.5 Drenajsız Mukavemet:
ınce daneli doygun zeminlerin drenajsız mukavemeti (Cu) saptanırken aÅŸağıdaki hususların etkisi göz önüne alınmalıdır.
- Yerinde ve deneydeki gerilme durumu farklılıkları,
- Numune örselenmesi (özellikle sondaj sırasında elde edilen deney numuneleri için),
- Mukavemet anizotropisi (özellikle düÅŸük plastisiteli killer için),
- Fisürler (özellikle sert fisürlü killer için),
- Deney sonuçları, kilin fisürlü veya fisürsüz halinin mukavemetini verebilir ve bu deÄŸerlerden herhangi biri kum arazi davranışını temsil edebilir. Bu tespitte numune büyüklüÄŸü de önemli olabilir
- Deney hızı (Çok hızlı deneyler daha büyük mukavemet deÄŸeri verme eÄŸitimi taşırlar),
- Büyük deformasyonların etkisi (Birçok kilde büyük deformasyonlarda veya önceden oluÅŸmuÅŸ kayma yüzeylerinde mukavemet düÅŸüÅŸü gözlenir),
- Zaman faktörü (Zeminin etkili bir biçimde drenajı için geçen zaman, zeminin permeabilitesi, serbest suyun varlığı ve geometrik koÅŸullara baÄŸlıdır. Bazı zeminler çok kısa süreli yüklemelerde mukavemet artışı gösterebilirler),
- Numunelerin homojen olmaması (kil numunelerde kum, çakıl bulunması gibi),
- Doygunluk derecesi,
- Drenajsız mukavemeti; deneylerden, özellikle arazi deneylerinden elde etmede, yapılan teorik kabullerin güvenilebilirlik derecesi.
6.6 Efektif Mukavemet Paraınetreleri:
Efektif mukavemet parametrelerinin belirlenmesinde (C' veØ'') göz önüne alınacak hususlar:
- c' veØ'' ancak hesaplandıkları gerilme seviyeleri için sabit kabul edilebilirler.DüÅŸükgerilmelerde c' deÄŸeri sıfıra, yüksek gerilmelerdeØ'' deÄŸeri azalmaya gitme eÄŸilimi gösterebilir.
- Ø'' deÄŸeri iki bileÅŸenden oluÅŸur, bir bileÅŸen zeminin gerçek sürtünme özelliÄŸine (kritik durum sürtünme açısı), diÄŸeri ise yoÄŸunluk ve gerilme seviyesine baÄŸlıdır. Birinci bileÅŸen sabit kabul edilebilir, ikinci bileÅŸen ise zemin kabarırsa veya sıkışırsa deÄŸiÅŸir. c' deÄŸeri de yoÄŸunluk ve gerilme seviyesine baÄŸlıdır.
- Ø'' deÄŸeri yoÄŸunluk ve zemin danelerinin yerleÅŸim tarzına baÄŸlıdır. Bu özellikler önüne alma sırasında kolayca bozulabilir nitelikte olup deney sonuçlarının deÄŸerlendirilmesinde göz önüne alınmalıdır.
Zeminlerin düzlem gerilme hali için geçerli olan Ø'' deÄŸerleri genellikle üç eksenli basınç ÅŸartlarında elde edilen deÄŸerden bir miktar daha büyüktür.
6.7 Zemin RijitliÄŸi:
Zemin rijitliÄŸi tayininde göz önüne alınacak hususlar:
- Su muhtevası ve gerilme seviyesinin etkisi (özellikle ön konsolidasyon basıncı ile ilgili olarak).
- Birim deformasyon hızının etkisi (özellikle zemin drenajı ile ilgili olarak).
- Zemin içi doÄŸrusal olmayan gerilme-deformasyon özellikleri.
- Zemin yapısı ve zemindeki farklılıklar göz önüne alınarak numune büyüklüÄŸü.
Gerek arazide gerek laboratuar deneyi yolu ile zemin rijitliÄŸinin güvenilir bir ÅŸekilde ölçümü çok zordur. Özellikle zemin numunelerindeki örselenme ve diÄŸer bazı etkiler laboratuarda ölçülen rijitlik deÄŸerlerinin arazi deÄŸerlerinden daha küçük elde edilmesi sonucunu doÄŸurabilir. Bu nedenle mevcut, daha önce yapılmış inÅŸaatların davranışlarının gözlenmesi tavsiye olunur.
Zeminlerin gerilme deformasyon iliÅŸkisinin sınırlı bir gerilme aralığında doÄŸrusal veya yarı logaritmik kabul edilmesi bazı hallerde uygun olmakla beraber gerçek davranışın genellikle doÄŸrusal olmadığı belirlenerek deÄŸerlendirme yapılmalıdır.
6.8 Kaya ve Kaya Kütleleri Kalitesi ve özellikleri:
6.8.1 Kaya kalite ve özelliklerinin tayininde kayaların karot numuneleri üzerinde belirlenen davranışı ile sahada çok geniÅŸ bir alandaki kayanın davranışı, sahadaki kaya kütlelerinin yapısal süreksizlikler (tabakalaÅŸma, eklemler, ezilme bölgesi ve erime boÅŸlukları gibi) gösterdiÄŸi göz önüne alınarak birbirinden ayrı düÅŸünülmelidir.
Kaya eklemlerinin aÅŸağıdaki özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır:
- Aralığı,
- DoÄŸrultusu,
- Açıklığı,
- SürekliliÄŸi,
- Sıklığı,
- Sıkılığı,
- PürüzlülüÄŸü,
- Dolgu maddesi.
6.8.2 ılgili olduÄŸu takdirde göz önüne alınacak hususlar;
- Su basıncı,
- ÇeÅŸitli tabakaların özelliklerindeki önemli deÄŸiÅŸiklikler.
Kaya kalite indisi (RQD) kayaların genel kaya kalite göstergesi olarak kullanılabilir.
Kaya özellikleri tahmininde (mukavemet, sertlik gibi) tünel iÅŸlerinde uygulanan kaya kütle sınıflandırılmaları kullanılabilir.
6.8.3. Kayaların mevsim ve gerilme deÄŸiÅŸimi vb. gibi faktörlere duyarlılığı tayin edilmelidir.
Temel zemini olarak kayaların kimyasal ayrışmasının sonuçları irdelenmelidir. Kayaların veya kaya kütlelerinin kalitesinin tespitinde;
6.9 Permeabilite ve Konsolidasyon Parametreleri:
Permeabilite ve konsolidasyon parametreleri tayininde göz önüne alınacak hususlar:
- Homojen olmayan zemin koşullarının etkisi.
- Zemin anizotropisi etkisi.
- Zemin ve kayada fisür ve fayların etkisi.
Laboratuarda küçük numune üzerinde ölçülen permeabilite deÄŸeri, arazi deÄŸerini temsil etmeyebilir. Bu nedenle, mümkünse büyük zemin kütlesini temsil edecek ortalama deÄŸerlerin elde edilebildiÄŸi arazi deneyleri tercih edilmelidir. Bazı hallerde dane dağılım eÄŸrisi verilerinden permeabilite tahmin edilebilir.
6.10 Konik Penetrometre Mukavemeti:
Konik penetrometre deneyine ait üç mukavemeti (qc) ve çevre sürtünmesi (fs) bulunurken göz önüne alınacak hususlar:
- Konik uç ve kılıfın ÅŸekli sonuçları önemli ölçüde etkileyebilir. Bu nedenle kullanılan alet ve uç cinsine göre sonuçlar gözden geçirilmelidir.
- Sonuçlar ancak zemin tabakalarının diziliÅŸi bilindiÄŸinde güvenli olacağından bu deney çoÄŸu zaman sondajlarla beraber yapılır.
- Homojen olmayan zeminlerde büyük sapmalar görüleceÄŸinden tasarım için uygun zemin matrisini temsil eden penetrasyon deÄŸerleri göz önüne alınmalıdır.
- Varsa, diÄŸer deneylerle (yoÄŸunluk ölçümü, diÄŸer tip penetrasyon deneyleri gibi) korelasyonlar kullanılabilir.
6.11 Standart Penetrasyon Deneyi (SPT) ve Dinamik Sondalama:
SPT darbe sayısı bulunurken göz önüne alınacak hususlar:
- Deneyin tipi,
- Deneyin yapılışı (kaldırma yöntemi vb.),
- Yeraltı suyu etkisi,
- Derinlik etkisi,
- TaÅŸ, iri çakıl mevcudiyeti gibi durumlar.
6.12 Presiyometre Deneyleri:
Presiyometre deneyi limit basınç veya presiyometre modülü tayininde göz önüne alınacak hususlar:
- Aletin tipi,
- Presiyometreyi zemine yerleÅŸtirme ÅŸekli dikkate alınmalı ve fazlaca bozukluk gösteren eÄŸriler kullanılmamalıdır.
EÄŸrinin sadece baÅŸlangıç kısmının belirlenebildiÄŸi deneyler, aynı yerde yapılan diÄŸer deneylerin sonuçları ile karşılaÅŸtırılarak limit basıncın ve presiyometre modülünün konservatif olarak tahmini için kullanılabilir.
6.13 Sıkıştırılabilme özelliÄŸi:
Dolguların sıkıştırılabilme özelliÄŸinin tayininde göz önüne alınacak hususlar:
- Malzemedeki taÅŸ içeriÄŸi,
- Malzemenin homojenlik durumu,
- Doygunluk derecesi.
Sıkıştırılabilme özelliÄŸinin zemin veya kaya için doÄŸrudan bulunabilmesi amacı ile, söz konusu malzeme kullanılarak seçilen tabaka kalınlığı ve düÅŸünülen sıkıştırma ekipmanı ile test dolgusu yapılmalıdır. Buradan elde edilen yoÄŸunluk, standart metotla bulunanlaboratuar deÄŸeri ile iliÅŸkili olduÄŸu gibi aynı zamanda kullanılacak arazi kontrol cihazı ve metodu ile bulunulacak yoÄŸunluk deÄŸeri ile de iliÅŸkilidir. (sondalama, dinamik kompaksiyon deneyi, plaka yükleme deneyi, oturma ölçümü gibi).
Temellerin oturacağı bir dolgu için normal ÅŸartlarda ortalama %100 proctor maksimum yoÄŸunluÄŸu veya en az %97 proctor yoÄŸunluÄŸu yeterli olabilir. Ayrıca boÅŸluk/hava hacmio/o l2'den daha az olmalıdır.
Kayalarda, proctor yoğunluğu kullanılmaz. Bunun yerine sıkıştırma işlemi sonucu ulaşılan oturmalar değerlendirilir.
7. ZEMıN VE TEMEL ETÜDÜ RAPORU:
BaÅŸa Dön
7.1 Genel:
Rapor, üç kısımda sunulabilecektir. Birinci kısımda mevcut zeminle ilgili ve gerekiyorsa jeolojik özellikler ile ilgili veriler, ikinci bölümde verilerin deÄŸerlendirilmesi, kabul edilen zemin parametreleri ve izahı, üçüncü kısımda (sonuç ve öneriler) zemin temel ön tasarımı ve inÅŸaattarzı yer alacaktır.
Rapor, önemsiz ve sorunsuz iÅŸlerde bir kaç sayfa olabileceÄŸi gibi, gerekli durumlarda çok kapsamlı da olabilir.
7.2 Zemin Bilgi ve Verilerinin Sunulması:
Bu kısımda arazi ve laboratuar çalışmaları ve bunların sonuçları, kullanılan yöntemler yer alacaktır. GerektiÄŸi ve ilgili olduÄŸu hallerde dahil edilebilecek hususlar ÅŸunlardır:
- Etüdün amaç ve kapsamı,
- Projenin kısa tanıtımı, yapılacağı alan, yapıların büyüklüÄŸü, taşıyıcı sistemi, geometrisi, bekleyen yükler, yapı elemanları, inÅŸaat malzemeleri vb.
- Ön görülen etüt kategorisi,
- Arazi ve laboratuar çalışmalarının tarihleri,
- Kullanılan arazi ekipmanı,
- ılgili firmalar ve danışmanların isimleri,
- Arazi gözlemleri,
- Komşu yapıların davranışı,
- Mevcut kazılar ve ocakların gözlem sonucu,
- Kazı güçlükleri,
- Seçilen yerin tarihçesi,
- Seçilen yerin jeolojisi,
- Varsa hava fotoğraflarından elde edilen bulgular,
- Yerel sismisite
- Arazi ve laboratuar çalışmalarının tablolarla sunulması, sondaj ve arazi çalışmalarına katılan personelin gözlemleri,
- Arazi tanımlamaları ve laboratuar deneylerine dayalı olarak zemin tabakalarının belirlenmesi yolu ile sondaj loglarının denenmesi (laboratuar ve arazi deney sonuçları gruplanarak ekte verilecektir.)
7.3 Zemin Verilerinin DeÄŸerlendirilmesi:
Verilerin değerlendirilmesinde aşağıdaki hususlar yer alacaktır:
- Arazi ve laboratuar çalışmalarının özeti, varsa eksik veriler. Yanlış veya geçersiz veriler varsa bunların belirtilmesi, mühendisin kendi görüÅŸ ve yorumları. Beklenmeyen deney sonuçlarının dikkatle incelenmesi, bunların yanlış veya doÄŸru ve gerçek durumu yansıtır olup olmadığının incelenmesi.
- Gerekirse yapılacak ek arazi ve laboratuar çalışmalarının tarifi ve bu yönde öneriler ve bunların gerekçesi.
Gerekli ve ilgili olduÄŸu hallerde dahil edilecek hususlar:
- Arazi ve laboratuar verilerinin tablolar, grafikler halinde verilmesi, bunların projede istenen koÅŸullar ile ilgisi. Gerekirse deÄŸerlerin aralıklarını gösterir histogramlar,
- Yeraltı su tablası seviyesi ve mevsimsel değişimleri.
- Yeraltı tabakalarının farklıkları ile beraber gösterimi.
Her formasyonun detaylı tarifi, çeÅŸitli fiziksel, mukavemet, sıkışabilirlik özelliklerinin tanımı, cep, boÅŸluk gibi kısımların durumu ve bunların etkisi. Her tabaka için zemin deÄŸerlerinin sınırları (Bu deÄŸerler tasarım için en uygun deÄŸerlerin seçiminde yol gösterici olacak ÅŸekilde sunulmalıdır).
7.4 Sonuç ve öneriler:
Sonuç ve öneriler kısmında aÅŸağıdaki hususlar yer alacaktır.
- Zemin koşullarının tanıtımı,
- Seçilen etüt kategorisi ve nedeni,
- Önerilen tasarım parametreleri,
- ınÅŸaat sırasında karşılaşılacak muhtemel sorunların çözümü,
- ılerde karşılaşılacak muhtemel sorunlar ve bunlarla ilgili öneriler,
- Yüzeysel veya derin temel seçimi,
- Yüzeysel temellerde minimum temel derinliÄŸi, temel tipinin muhtemel oturmalara göre tespiti,
- Radyeler ve sürekli temellerde rijitlik önerisi,
- Temel betonarme projesinin hesap ve tasarımına imkan verecek öneri ve sayısal deÄŸerler,
- Derin temellerde, kazık tipi, kesiti ve boyunun irdelenmesi ve seçimi,
- Kazık yükleme deneyleri ile ilgili öneriler,
- Önerilen kazıkların düÅŸey ve yatay yükler için muhtemel irdelemeleri,
- Kazık ve kazık baÅŸlıklarının hesap ve tasarımına imkan verecek öneri ve sayısal deÄŸerler,
- Zemin ıslahı gerekiyorsa ıslah türü ile ilgili açıklamalar,
- Özel tür iksa gerekip gerekmediÄŸi, özel tür iksaların hesap ve tasarımına imkan verecek parametrik öneriler,
- Kazı iÅŸlerine esas kazı güçlüÄŸü ve kazı sınıfı önerileri,
- Kazıdan çıkan zeminin dolgu vb. amaçla kullanılabilirliÄŸi ve koÅŸulları
- Özel drenaj ve yalıtım önerileri,
- Gerekli hallerde zeminin etki büyütmesi ve sıvılaÅŸma riski ile ilgili açıklamalar, deÄŸerlendirmeler ve öneriler,
- Dinamik etkilere maruz temeller ile ilgili deÄŸerlendirmeler.
7.5 ılgili Standart ve Yönetmelikler:
- Geoteknik deÄŸerlendirmelerde kabul edilmiÅŸ, yayınlanmış analitik, amprik, yan amprik yöntemler, veya Eurocode 7'de belirtilen yöntemler kullanılabilecektir. Gerekli yerlerde ilgili yayınlara atıflar yapılacak ve bunlar rapor sonunda sıralanacaktır.
- Arazi ve laboratuar çalışmaları ve zemin-temel etüdü ve deÄŸerlendirme raporunun hazırlanması sırasında aÅŸağıda belirtilen ÅŸartname ve/veya standartlar kullanılabilir.
Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik,
- TS 500 "Betonarme Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları",
- TS 1500 "ınÅŸaat MühendisliÄŸinde Zemin Sınıflandırılması",
- TS 1900 "ınÅŸaat MühendisliÄŸinde Zemin Deneyleri",
- TS 1901 "ınÅŸaat MühendisliÄŸinde Sondaj Yolları ile ÖrselenmiÅŸ ve ÖrselenmemiÅŸ Numune Alma Yöntemleri",
- TS 3167 "Kazık Temellerin Hesap ve Düzenlenmesinde Genel Kurallar",
- TS 3168 "Delme Kazıklar Tasarım, Yapım ve Uygulama Kuralları",
- TS 3169 "Çakma Kazıklar, Tasarım, Yapım ve Uygulama. Kuralları",
- TS 5744 "ınÅŸaat MühendisliÄŸinde Temel Zemini Özelliklerinin Yerinde Ölçümü",
- TS 7994 "Zemin Dayanma Yapıları: Sınıflandırma, Özellikleri ve Projelendirme Esasları",
Yapı Yönünden Kategori 1'e Giren Binalara Örnekler:
- 150 KiÅŸilik. Cezaevi,
- K1 ve E Tipi Cezaevi,
- Lojman-Afet Konutları (1,2,3,4 katlı olanlar),
- Jandarma Sınır Karakolu ve Bucak Karakolu,
- Polis Karakolu,
- Jandarma ılçe Birlik Merkez Karakolu,
- ıl Jandarma Alay Komutanlığı A1'ıy binası,
- ÅŸehir içi ıl ve Bölge Trafik Binası,
- Garaj Binası,
- ılçe Tipi Veteriner SaÄŸlık Merkezi,
- A1 Tipi Tribün,
- Küçük Tip Halk EÄŸt.Mrk. ve Kütüphane,
- 200-300 KiÅŸilik Yurt.
- 12-20 Derslikli Ticaret Lisesi ve Spor Salonu,
- Bağımsız Pratik Sanat Okulu ve Atölyeleri,
- 250 KiÅŸilik Ticaret Lisesi,
- 8-12-24 Derslik Tem. EÄŸt. Okulu,
- 5-8-12-16-21 Derslik Ortaokul ve Spor Salonu,
- Sabit ılçe Kurs Binası (70 kiÅŸilik),
- 1-2-5-6-8-10-12 Derslikli ılkokullar,
- End. Meslek Lisesi ve Atölyeleri,
- Yatılı ılköÄŸretim Bölge Okulu,
- Huzurevleri,
- Köy Tipi SaÄŸlık Ocağı,
- Veteriner Sağlık Merkezi ve Lojmanı,
- Hastane-Dispanserler (1,2,3 katlı olanlar),
- EÄŸitim ve Dinlenme Tesisleri,
Yapı Yönünden Kategori 2'ye Giren Binalara Örnekler:
- Büyük Tip ılçe Hükümet Konağı,
- ılçe Tipi Hükümet Konağı ve Adliye Binası,
- Lojman, Afet Konutu (5 kat ve daha fazla katlı olanlar),
- 500 KiÅŸilik Toplum Polisi Sitesi,
- Tip 2500 KiÅŸilik Spor Salonu,
- Tip 1500 KiÅŸilik Spor Salonu,
- Hastane-Dispanser (4 kat ve daha fazla olanlar),
- 75-125 Yataklı Doğumevi,
- Sağlık Meslek Lisesi ve Spor Salonu,
- ıl Tipi Sağlık Ocağı.
BaÅŸa Dön
 Dökümanı pdf olarak indirmek için tıklayınız
|
